μυθικοὶ Ἕλληνες

Παν.Κ. Χρήστου, «Οι περιπέτειες των εθνικών ονομάτων των Ελλήνων», Κυρομάνος, 1993 (α' έκδ. 1960):

Από παλαιότερα, αλλά και προσφάτως, έχει επιστηθή η προσοχή σε μια άλλη μετάπτωσι της εννοίας του ονόματος. (Βλ. Ι. Κακριδή, «Αρχαίοι Έλληνες και Έλληνες του Εικοσιένα», Θεσσαλονίκη 1956, σελ. 8-10.) Αφού συμπληρώθηκε ο εκχριστιανισμός, σ' ένα σημείο της κυρίως Ελλάδος μάλιστα με μεγάλη καθυστέρηση, το όνομα Έλληνες έμεινε μόνο για την ιστορία. Τότε οι απλοϊκοί απόγονοί τους τούς απέδωσαν υπεράνθρωπες ιδιότητες· σωματικές διαστάσεις απίθανες, δύναμι ακατάβλητη, επιτηδειότητα ανυπέρβλητη. Προφανώς στη διαμόρφωσι της εννοίας αυτής συνετέλεσαν η θέα των μνημείων με τους ογκολίθους και οι μυθικές περί των κατορθωμάτων των ηρώων διηγήσεις, τις οποίες ανεγίνωσκαν στα παλαιά βιβλία οι μορφωμένοι και μετεβίβαζαν στους απαιδεύτους. Πλήθος παραδόσεων φανερώνει ότι κατά την λαϊκή αντίληψι οι Έλληνες ανήκαν σε άλλο είδος όντων, ήσαν ήρωες, υπεράνθρωποι, ημίθεοι· ήσαν θεόρατοι, διασκέλιζαν ποταμούς και παρέμειναν αθάνατοι στη φαντασία του λαού. (Έλληνες, Έλληνοι, Ελληνάδες, Ελλένηδες. Βλ. Ν. Πολίτη, «Μελέται περί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού», «Παραδόσεις» Α', Αθήναι 1904, σσ. 52-58. 729 εε.) Μεταγενέστερο δημοτικό τραγούδι της Ηπείρου φανερώνει ότι παρομοία χρήσις του ονόματος εγινόταν έως προσφάτων χρόνων.

«Η Αγγελική της Κούμαινας έχει άντρα παλληκάρι·
σαν Έλληνας έχει τσαμπά και στήθια σα λιοντάρι.»

Η έννοια αυτή μεταδόθηκε και στον ξενόγλωσσο τύπο του ονόματος, μολονότι αυτός εχρησιμοποιείτο πάντοτε για δήλωσι του ελληνικού έθνους. Τουλάχιστον τούτο είναι βέβαιο περί του νοτιοσλαβικού τύπου Grk, ο οποίος σημαίνει συχνά τον ήρωα, τον γίγαντα. (Nico Zupanic, «Der Name Grk in der Bedeutung Rieze bei den Belokranici in Jugoslavien», Actes du IV Congres des Et. Byzantines, Sofia 1936.) Ίσως και σε άλλα μέρη προσέλαβε την έννοια αυτή παραλλήλως με την εθνική και την μειωτική, περί της οποίας έγινε λόγος αλλού, και ίσως οι λόγοι συγχρόνων ξένων ανδρών περί της ανδρείας των Ελλήνων, όπως π.χ. ότι «οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες» (Churchill, Β' παγκ. πόλεμος) έχουν βαθύτερη ρίζα.

Δεν ήταν πολύ δύσκολο η λέξις να μεταβληθή σ' επίθετο για την δήλωσι του ηρωικού. Η χρήσις αυτή απαντά σε δημοτικά τραγούδια του Πόντου και ιδιαιτέρως στο «Πάρσιμο της Πόλης» για τον χαρακτηρισμό του τελευταίου αυτοκράτορος. (Ν.Γ. Πολίτου, «Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού», έκδ. δ', Αθήναι, σ. 268. Άλλο ποίημα, σ. 270. Βλ. επίσης του ιδίου, «Έλληνες ή Ρωμιοί», «Λαογραφικά Σύμμικτα», τ. Α', Αθήναι 1920, σ. 130.)

«την Πόλιν όνταν ώριζεν ο έλλεν Κωνσταντίνον»

όπου η τελευταία φράσις σημαίνει «ο ήρως Κωνσταντίνος».

Τέλος και αυτές οι θέσεις όπου διατηρούνται ερείπια αρχαίων οικοδομών, ωνομάσθησαν όχι μόνο «Ελληνικά» αλλά και «Έλληνες». (Βλ. Κ. Κρυστάλλη, «Οι Βλάχοι της Πίνδου», στα «Άπαντα Κρυστάλλη», εκδ. Γ. Βαλέττα, τ. 2, Αθήνα 1959, σ. 653, σημ. 26.)

Οἱ περιπέτειες τῶν ἐθνικῶν ὀνομάτων τῶν Ἑλλήνων
Σελίδες Πατριδογνωσίας

Φειδίας Ν. Μπουρλᾶς
Ἀθῆναι, 13 Ἰουνίου 2010