Γραικοὶ καὶ Ἕλληνες (Ἕλλη Παππᾶ)

Ἕλλη Παππᾶ, «Ἡ ὀνομασία τῶν Ἑλλήνων», ἐφημ. «Τα Νέα», 31-12-1992:

Η Έλλη Παππά σε επιστολή της στα «ΝΕΑ» γράφει:

Σε πρόσφατες ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές «λόγου» άκουσα -με μεγάλη απορία- να προβάλλεται η άποψη ότι η «διπλή ονομασία» των Ελλήνων (Ελλάς και Έλληνες η ονομασία μας «εσωτερικού», Grece, Greece, Grec, Greek κλπ. η ονομασία μας «εξωτερικού») οφείλεται στην κακοήθεια των Ευρωπαίων οι οποίοι επιμένουν στη λατινογενή ονομασία της χώρας μας και του λαού μας επειδή υποκρύπτει υποτιμητική, αν όχι και υβριστική σημασία -κάποια στιγμή μάλιστα ταύτισαν το grec με το γραικύλο (graeculus) και αν καλώς εννόησα, το δικό μας «γραικός» το θεώρησαν μεταγενέστερη, ευρωπαϊκής προελεύσεως ονομασία των Ελλήνων.

Ακούγοντας αυτά τα ομολογουμένως παράδοξα από τα χείλη ανθρώπων που θεωρούνται και είναι, από τους πιο μορφωμένους Έλληνες, θυμήθηκα τον ταλαίπωρο αγωνιστή που έλεγε με υπερηφάνεια στον εχθρό το περίφημο «εγώ γραικός γεννήθηκα γραικός θε να πεθάνω» κι αποφάσισα να συμβάλω -δι' υμών, αν συμφωνείτε- στην αποκατάσταση της παρεξηγημένης Γραικίας και των Γραικών της.

Ας αρχίσουμε από τους Ευρωπαίους, για να δούμε πως είναι τελείως άσχετοι με τις κακόβουλες προθέσεις που τους απέδωσαν. Διαβάζουμε στη Britannica, στο λήμμα Greece: «Το όνομα Greece (λατιν. Graecia) προέρχεται από το Graeci, που ήταν αρχικά το όνομα Βοιωτικής φυλής (Γραίοι) που εγκαταστάθηκε στην Ιταλία τον 8ο αιώνα π.Χ., αλλά αργότερα επεκτάθηκε στο σύνολο του ελληνικού λαού.»

Οι Ευρωπαίοι, επομένως, γνωρίζουν πολύ καλά ότι αρχαιότατες ρίζες έχει η λατινογενής ονομασία των Ελλήνων. Άλλωστε η πρώτη μαρτυρία για την ύπαρξη βοιωτικής πόλης με την ονομασία Γραία βρίσκεται στον Όμηρο. Στον Κατάλογο των Νεών, απαριθμώντας τις δυνάμεις των Βοιωτών στον πόλεμο της Τροίας και τους αρχηγούς τους, ο Όμηρος περιλαμβάνει και την Γραία (Ιλ. Β 498). Ο Παυσανίας μνημονεύει την άποψη των Ταναγραίων πως Γραία ήταν η αρχαιότερη ονομασία της Τάναγρας (σημερινής Τανάγρας). Και ο μεταφραστής και σχολιαστής του Παυσανία, Ν. Παπαχατζής στις σημειώσεις του γράφει: «Επειδή με Κυμαίους και Χαλκιδείς είχαν αποικίσει την παρά τη Ρώμη Κύμη και Γραείς, είναι πιθανό οι Γραείς αυτοί (σ.σ. που λέγονταν και Γραίοι) να συνετέλεσαν στο να ονομαστούν από τους Ρωμαίους οι Έλληνες graji (το πολύ κοινό επίθετο grajus σήμαινε τον Έλληνα ή τον ελληνικό)». (Παυσανία, Βοιωτικά και Φωκικά, Εκδοτική Αθηνών 1981, τ. 5, σ.136).

Οι αρχαιότατοι Γραείς ή Γραίοι ευθύνονται λοιπόν, για τη λατινική ονομασία graji που έδωσε τα μεταγενέστερα Graecia και τα πολλά επίθετα (graecus, graecanicus, graeciensis, graecor, και το επίμαχο graeculus που ήταν απλό υποκοριστικό πριν να αποκτήσει την όντως υποτιμητική σημασία του γραικύλου, του εκφυλισμένου Έλληνα, που ουδέποτε ταυτίστηκε με το graecus). Αυτά για ό,τι αφορά τη λατινογενή ονομασία της χώρας μας και του λαού μας.

Ας επανέλθουμε στην Ελλάδα για να δούμε ποιες μαρτυρίες έχουμε για την προέλευση και της ετέρας σημασίας μας, των Γραικών, που συνδέεται με τους Γραείς αλλά και με την περιοχή τους που εκτεινόταν ως τον Ωρωπό (γι' αυτό και αρχαίες πηγές ταυτίζουν τη Γραία με τον Ωρωπό) και ονομαζόταν Γραική (Θουκυδίδης) Β 23,3: «παριόντες δε (σ.σ. οι Πελοπονήσιοι) Ωρωπόν την γην την γραικήν καλουμένην, ην νέμονται Ωρώπιοι Αθηναίων, υπήκοοι, εδήωσαν». Έχουμε λοιπόν και το επίθετο γραικός που μας φέρνει πλησιέστερα στο Γραικός και το δεδομένο ότι αυτά τα τοπωνύμια και η ονομασία των κατοίκων τους είναι πρωτοελληνικά (βλ. και Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτ. Αθηνών, τ. Α', σ.366, όπου οι Γραίοι περιλαμβάνονται στα πρωτοελληνικά φύλα που εξελίχθηκαν «στα γνώριμά μας φύλα της Μυκηναϊκής Εποχής», δηλαδή στα φύλα που αναφέρονται στον ομηρικό Κατάλογο των Νεών).

Ο Αριστοτέλης μας δίνει μιαν άλλη και σημαντικότατη πληροφορία: ότι Γραικοί ονομάζονταν παλιότερα αυτοί που αργότερα ονομάστηκαν Έλληνες. Μας λεει στα Μετεωρολογικά (352 d) ότι ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα έγινε στην περιοχή ανάμεσα στη Δωδώνη και στον Αχελώο, όπου ήταν η αρχαιότατη Ελλάδα κι εκεί κατοικούσαν οι Σελλοί κι αυτοί που ονομάζονταν «πρώτα Γραικοί και τώρα Έλληνες». Την ίδια πληροφορία δίνει και το Πάριο Χρονικό, του 3ου π.Χ. αιώνα. Κατά τον Ευστάθιο, τον γραμματικό του 12ου αιώνα, η ονομασία Γραικοί χρησιμοποιήθηκε από τον Σοφοκλή στο έργο του «Ποιμένες» και ο Στέφανος Βυζάντιος, στο λήμμα Γραικοί, προσθέτει ότι ο Αλκμάν ονόμαζε Γραίκες τις μητέρες των Ελλήνων («Γραίκες δε παρά Αλκμάνι αι των Ελλήνων μητέρες και παρά Σοφοκλεί εν Ποιμέσιν»).

Για το πώς η ονομασία Ελλάς και Έλληνες επεκτάθηκε από την επικράτεια του Αχιλλέα στο σύνολο δεν έχουμε παρά να παραπέμψουμε στον Θουκυδίδη (Α 3,3-4). Σημασία για το θέμα μας έχει ότι η ονομασία (Γραικοί) αναβίωσε όταν το Έλλην έγινε συνώνυμο του «εθνικού», του ειδωλολάτρη. Τότε οι Έλληνες έγιναν «Ρωμαίοι»-Ρωμιοί ή ξανάγιναν Γραικοί κι έτσι έμειναν ως τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι επαναστατημένοι υπόδουλοι αναζήτησαν στο ένδοξο παρελθόν της αρχαιότητας τους τίτλους ευγενείας που γενικά αναζητούν οι επαναστάσεις. Από την Επανάσταση κι εδώ το Γραικός άρχισε να σβήνει, ενώ το Ρωμιός και η Ρωμιοσύνη επέζησαν. Ας είναι, λοιπόν, ευλογημένες κι οι τρεις ονομασίες μας κι ας ευχαριστούμε τους ξένους που διατηρούν -και μας θυμίζουν- την αρχαιότερη, αντί να τους ζητάμε... ευθύνες.

Οἱ περιπέτειες τῶν ἐθνικῶν ὀνομάτων τῶν Ἑλλήνων
Σελίδες Πατριδογνωσίας

Φειδίας Ν. Μπουρλᾶς
Ἀθῆναι, 12 Ἰουνίου 2010