Πώς η "Μαρίτα" έπληξε τον "Μπαρμπαρόσα"

Φειδίας N. Μπουρλάς
Αθήνα, 14 Οκτωβρίου 2000

Η καθυστέρηση της "Μαρίτας" καθήλωσε τον "Μπαρμπαρόσα"

    Η γερμανική εκστρατεία στα Βαλκάνια - "Επιχείρηση Μαρίτα" - καθυστέρησε την εισβολή στη Ρωσία - "Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα" με καταστροφικές συνέπειες. Ο καιρός, η Γιουγκοσλαβία, η αντίσταση της Ελλάδος. Ο ρόλος της Κρήτης. Τι έγραψαν οι στρατηγοί του Χίτλερ.

    Είναι γνωστό, ότι ο Χίτλερ δυσαρεστήθηκε σφόδρα, όταν ο Μουσολίνι του ανήγγειλε, το πρωί της 28/10/1940, την έναρξη της επιθέσεως κατά της Ελλάδος, γιατί φοβήθηκε ότι η ιταλική επίθεση θα έδινε στους Βρετανούς το πρόσχημα για την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, πράγμα που θα παρεμπόδιζε την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, που ήδη αυτός σχεδίαζε, αφού, θα δημιουργούσε απειλή για τις πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας, από τις οποίες εξηρτάτο η γερμανική εκστρατεία προς Ανατολάς. Εξάλλου, η τυχόν δημιουργία ενός βαλκανικού μετώπου στα νώτα των μαχόμενων στο ρωσικό μέτωπο στρατιών μπορούσε να έχει τις μοιραίες συνέπειες που είχε το μέτωπο αυτό κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πρόβλημα επιδεινώθηκε για τον Χίτλερ με την ήττα των ιταλικών στρατευμάτων από τον ελληνικό στρατό, καθώς τώρα φαινόταν καθαρά, ότι οι Ιταλοί κάθε άλλο παρά ήταν σε θέση να εκκαθαρίσουν την κατάσταση στα Βαλκάνια. Γι' αυτό και ο Χίτλερ εξέδωσε την Κατευθυντήριο Διαταγή υπ' αριθμόν 20 Επιχείρηση Μαρίτα της 13/12/1940, όπου αναφέρει επί λέξει τα εξής:

Σχέδια του Χίτλερ
    "1. Η έκβαση των μαχών στην Αλβανία είναι ακόμη αβέβαιη. Υπό το φως της απειλητικής καταστάσεως στην Αλβανία, είναι δύο φορές σημαντικό να αποτρέψουμε τις προσπάθειες των Άγγλων να εγκαταστήσουν, υπό την προστασία ενός βαλκανικού μετώπου, μια αεροπορική βάση, που θα απειλούσε κατά πρώτον την Ιταλία και ενδεχομένως τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές... Πρόθεσή μου είναι επομένως... με την έλευση ευνοϊκών καιρικών συνθηκών -πιθανώς τον Μάρτιο- να... καταλάβω τη βόρεια ακτή του Αιγαίου και αν αυτό είναι αναγκαίο, ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα: ...Και, όσο είναι δυνατόν, να καταλάβω αγγλικές βάσεις στα ελληνικά νησιά με αερομεταφερόμενα στρατεύματα. Ευθύς ως η επιχείρηση Μαρίτα περατωθεί, οι δυνάμεις που θ' απασχοληθούν σ' αυτήν θ' αποσυρθούν για να χρησιμοποιηθούν σε νέες αποστολές."
    Από τη διαταγή αυτή προκύπτουν τα εξής: 1) Η ήττα των Ιταλών από τον ελληνικό στρατό δημιούργησε μια κατάσταση, που δεν είχε προβλεφθεί. 2) Η παρουσία των Άγγλων στην Ελλάδα θ' αποτελούσε απειλή για τις πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας και έπρεπε να εξουδετερωθεί. 3) Η Ελλάς έπρεπε, για τον σκοπό αυτό, να καταληφθεί ή να τεθεί υπό τον έλεγχο του Άξονος και η σχετική επιχείρηση θα διεξήγετο, κατ' αρχήν, τον Μάρτιο του 1941. 4) Η επιχείρηση Μαρίτα είχε σχεδιασθεί ως επικουρική της επιχειρήσεως Μπαρμπαρόσα. Γι' αυτό και χαρακτηριζόταν στα απόρρητα γερμανικά έγγραφα ως Επικουρικό Μέτρο Μαρίτα. Η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, που είχε ήδη αποφασισθεί όταν σχεδιάστηκε η Μαρίτα προεβλέπετο να περιλάβει, ως απαραίτητο στοιχείο της, και μονάδες που θα εχρησιμοπούντο στη Μαρίτα. Οι δύο επιχειρήσεις ήταν απόλυτα συνδεδεμένες λογικά, χρονικά, οργανωτικά, επιχειρησιακά και περισσότερο από όλα, στρατηγικά. Η επιχείρηση Μαρίτα αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για την εξαπόλυση του Μπαρμπαρόσα, Αποτυχία της πρώτης θα οδηγούσε σε ματαίωση του δεύτερου και καθυστέρηση της πρώτης σε καθυστέρηση του δεύτερου.
    Πόση, όμως, ήταν η σημασία της έγκαιρης ενάρξεως του Μπαρμπαρόσα για την έκβασή του; Στο ερώτημα αυτό απαντά η επομένη Κατευθυντήριος Διαταγή του φύρερ, υπ' αριθμόν 21 Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα της 18/12/1940, η οποία λέγει: "Οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις πρέπει να προετοιμασθούν, ώστε, ακόμη και πριν την περάτωση του πολέμου κατά της Αγγλίας, να συντρίψουν τη Σοβιετική Ρωσία με μια γρήγορη εκστρατεία... Η Αεροπορία θα πρέπει να διαθέσει γι' αυτή την ανατολική εκστρατεία δυνάμεις υποστηρίξεως τέτοιας ισχύος, ώστε ο στρατός να είναι σε θέση να φέρει τις επιχειρήσεις στην ξηρά σε σύντομο πέρας... Ο προετοιμασίες θα έχουν περατωθεί μέχρι την 15η Μαΐου 1941".

Ρωσία: Σε πέντε μήνες
    Κατά συνέπεια: 1) Ο Μπαρμπαρόσα έπρεπε ν' αρχίσει στα μέσα Μαΐου και 2) Έπρεπε να περατωθεί ταχύτατα, προφανώς πριν από τον χειμώνα. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται από τα ίδια τα λόγια του φύρερ. Στις 31/7/1940 είπε στους στρατηγούς του: "Απόφαση: Κατά τη διάρκεια του αγώνα αυτού η Ρωσία πρέπει να εκκαθαρισθεί. Άνοιξη 1941. Όσο γρηγορότερα εξοντώσουμε τη Ρωσία τόσο το καλύτερο. Η επιχείρηση είναι νοητή μόνο αν εξοντώσουμε το κράτος σκληρά με ένα κτύπημα... Μια ανάπαυλα κατά τον χειμώνα θα είναι επικίνδυνη. Ώστε καλύτερα ν' αναμείνουμε, αλλά απόφαση οριστική να εξουδετερωθεί Ρωσία... Μάιος 1941. Πέντε μήνες χρόνος για εκτέλεση". Εξάλλου, η ίδια η Κατευθυντήριος Διαταγή δίνει έμφαση στις επιχειρήσεις του κεντρικού και του βόρειου μετώπου, που δεν θα μπορούσαν να διεξαχθούν τους χειμερινούς μήνες. Σωρεία άλλων στοιχείων επιβεβαιώνει ότι ο πρώτος όρος που είχε τεθεί για τον Μπαρμπαρόσα. ήταν ότι έπρεπε να τελειώσει πριν από τον χειμώνα. Ο Γκουντέριαν, στα απομνημονεύματα του γράφει: "Οι δύο αξιωματικοί του Επιτελείου μου μού εξήγησαν πώς ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού Χάλντερ είχε υπολογίσει ότι η Ρωσία θα ενικάτο σε μια εκστρατεία διαρκείας οκτώ έως δέκα εβδομάδων".
    Επίσης ο Λίντελ Χαρτ, στο έργο του "Η άλλη πλευρά του λόφου" αναφέρει ότι ο στρατάρχης φον Κλάιστ του είπε: "Δεν είχαν γίνει προετοιμασίες για μία παρατεταμένη πάλη. Τα πάντα εβασίζοντο στην ιδέα ενός αποφασιστικού αποτελέσματος προ του φθινοπώρου". Και επιλέγει ο φον Κλάιστ: "Η κύρια αιτία της αποτυχίας μας ήταν ότι ο χειμώνας επήλθε νωρίς κατά το έτος εκείνο..."
    Γιατί, όμως, ο χειμώνας επρόλαβε το πέρας του Μπαρμπαρόσα; Διότι η επιχείρηση άρχισε με έξι, περίπου, εβδομάδες καθυστέρηση, δηλαδή στις 22/6 αντί τις 5/5. Αν άρχιζε στα μέσα Μαΐου, θα μπορούσε να τελειώσει μέσα το καλοκαίρι. Ακόμη και αν άρχιζε την 1/6 θα προλάβαινε να ολοκληρωθεί πριν από τον χειμώνα. Ποία υπήρξε, λοιπόν, η αιτία της μοιραίας αυτής καθυστερήσεως; Κατά μία άποψη ήταν η κακοκαιρία της ανοίξεως του 1941. Κατά δεύτερη άποψη, κυρίως το πραξικόπημα στη Γιουγκοσλαβία, της 27/3/1941 και η ανάγκη που δημιούργησε στη γερμανική ηγεσία να επεκτείνει το σχέδιο Μαρίτα. Κατά τρίτη άποψη, η ανάγκη καταλήψεως της Ελλάδος (περιλαμβανομένης και της Κρήτης) και η αντίστασή της προκάλεσαν το πρόβλημα.

Ο ρόλος του καιρού
    1. Υποστηρίχθηκε ότι αιτία της καθυστερήσεως ήταν οι κακές καιρικές συνθήκες, που επεκράτησαν στην Ανατολική Ευρώπη την άνοιξη του 1941. θα εξετάσουμε την άποψη αυτή με βάση το πλήθος των στοιχείων, της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας του Γερμανικού Στρατού (Α. Ζαπάντης, "Ελληνοσοβιετικές σχέσεις 1917-1941"): Η μέση θερμοκρασία στο Βίλνιους τον Μάιο ανήλθε σε 9,4° Κελσίου και τον Ιούλιο σε 15,2°. Η ολική βροχόπτωση στην ίδια πόλη τον Μάιο 1941 ήταν 50 μονάδες, δηλαδή χαμηλότερη από τη μέση βροχόπτωση (69,1) για τα έτη 1918-1950 και τον Ιούνιο 1941 31 μονάδες, πολύ πιο χαμηλά από τη μέση βροχόπτωση (78,1) για τον ίδιο μήνα στα έτη αυτά. Η ολική ημερήσια βροχόπτωση στη Βαρσοβία τον Μάιο και Ιούνιο 1941 ήταν, κατά κανόνα, λίγη, κυμαινόμενη μεταξύ 0 και 9 χιλ. εκτός από τρεις ημέρες, 19/5, 29/5 και 11/6, που έφθασε τα 23, 34 και 17 χιλ., αντιστοίχως. Για 43 μέρες η ολική ημερήσια βροχόπτωση στη Βαρσοβία ήταν μόνο μεταξύ 0 και 1 χιλ. Κατά τις πρώτες εννέα ημέρες του Ιουνίου δεν υπήρχε καμία απολύτως βροχόπτωση στη Βαρσοβία.
    Η καθημερινή μέση θερμοκρασία αέρος στη Βαρσοβία το πρώτο πενθήμερο του Μαΐου ήταν από 2° έως 11° Κελσίου. Και από 15/5 έως 15/6 από 11° έως 20°. Ομοίως, κατά την περίοδο 15/4-15/6/1941, το έδαφος του Ζάμος-Μόκρε (45 μόνο χιλιόμετρα περίπου από τον Δυτικό Μπουγκ, στα πολωνοσοβιετικά σύνορα) δεν ήταν ούτε για μία μέρα παγωμένο ή σκεπασμένο με πάγο ή με χιόνι ή με λασπόχιονο. Από 1/5 έως 15/6 το έδαφος της περιοχής αυτής ήταν στεγνό ή για ένα τμήμα της ημέρας στεγνό για 39 ημέρες. Μόνο επτά ημέρες ήταν υγρό και το πρωί και το βράδυ. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τις δέκα πρώτες ημέρες του Ιουνίου ήταν στεγνό. Επίσης ελάχιστη ήταν η βροχόπτωση από 1/5-15/6, ενώ η μέση θερμοκρασία από 15/4-15/5 κυμάνθηκε από 3°-12° Κελσίου και από 15/5-15/6 ήταν μεταξύ 12° και 20°. Και από όλα τα άλλα μετεωρολογικά στοιχεία, που δεν είναι δυνατόν ν' αναπτυχθούν εδώ, προκύπτει, χωρίς αμφιβολία, ότι οι καιρικές συνθήκες κάθε άλλο παρά μπορούσαν να εμποδίσουν τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων κατά το διάστημα από 15/5 έως 15/6. Ειδικώς ως προς το αναφερθέν από τον Χάλντερ ότι ο ποταμός Μπουγκ ήταν πλημμυρισμένος έως τις αρχές Ιουνίου, ο Γκουντέριαν γράφει στα απομνημονεύματά του: "Ο Μπουγκ και οι παραπόταμοί του ήταν σε στάθμη πλημμύρας έως τις προχωρημένες αρχές Μαΐου... Ήμουν σε θέση να το διαπιστώσω προσωπικά κατά τη διάρκεια περιοδειών μου επιθεωρήσεως στην Πολωνία" και προσθέτει: "Μία συνέπεια της βαλκανικής εκστρατείας ήταν ότι η επίθεση κατά της Ρωσίας δεν μπορούσε ν' αρχίσει παρά αργά το καλοκαίρι." Εξάλλου, τον ποταμό Μπουγκ διέβησαν οι Γερμανοί, με άρματα υδατοστεγή, που είχαν δοκιμασθεί για την επιχείρηση Θαλάσσιος Λέων (κατάληψη των Βρετανικών Νήσων) και μπορούσαν να κινούνται σε βάθος 13 ποδών κάτω από την επιφάνεια του ποταμού, όπως αναφέρει ο Γκουντέριαν. Τέλος, όπως και ο ίδιος ο Χάλντερ εδήλωσε προς τον Έλληνα αρχιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο, όταν, το 1944, βρέθηκαν και οι δύο κρατούμενοι στο Νταχάου, η αντίσταση της Ελλάδος υποχρέωσε το Γερμανικό Γενικό Επιτελείο ν' αλλάξει τα σχέδια του, και, τελικά, να μεταθέσει την ημερομηνία ενάρξεως της εκστρατείας εναντίον της Ρωσίας αν και είχε υπ' όψη του ότι η αναβολή αυτή μπορούσε να είναι καταστροφική για τον γερμανικό στρατό.

Γιουγκοσλαβία και Ελλάδα
    Συνεπώς, η άποψη ότι οι καιρικές συνθήκες εμπόδισαν την έγκαιρη έναρξη του Μπαρμπαρόσα είναι αβάσιμη.
    2. Κατ' άλλη εκδοχή, που υποστηρίζει ο Λίντελ Χαρτ, "Ο αποφασιστικός παράγων στη μεταβολή των χρονικών υπολογισμών ήταν το απροσδόκητο πραξικόπημα στη Γιουγκοσλαβία που έγινε στις 27 Μαρτίου, όταν ο στρατηγός Σίμοβιτς και οι συνεργάτες του ανέτρεψαν την κυβέρνηση, η οποία μόλις είχε δεσμεύσει τη Γιουγκοσλαβία σε ένα σύμφωνο με τον Άξονα. Η ανάφλεξη στα Βαλκάνια κατέστησε υποχρεωτική την αναβολή της ρωσικής εκστρατείας, από τον Μάιο στον Ιούνιο. Σ' αυτή την έκταση, επομένως, το πραξικόπημα του Βελιγραδίου επηρέασε ουσιαστικά την έναρξη της επιθέσεως του Χίτλερ κατά της Ρωσίας".
    Η άποψη αυτή δεν φαίνεται να ευσταθεί. Πρώτον, γιατί το γιουγκοσλαβικό πραξικόπημα δεν θα γινόταν ποτέ αν δεν υπήρχε η ελληνική αντίσταση κατά των Ιταλών και η αποφασιστικότητα των Ελλήνων ν' αντισταθούν και κατά των Γερμανών, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Και δεύτερον, γιατί εκείνο που καθυστέρησε τον Μπαρμπαρόσα δεν ήταν η ανάγκη καταλήψεως της Γιουγκοσλαβίας (που κατέρρευσε σε πέντε ημέρες), ούτε η μεταφορά στο Ανατολικό Μέτωπο των δυνάμεων, που επετέθησαν κατ' αυτής, αλλά η ανάγκη καταλήψεως της ηπειρωτικής Ελλάδος και της Κρήτης, για την προστασία των πετρελαίων της Ρουμανίας από βρετανικές αεροπορικές επιδρομές και η μεταφορά των τεθωρακισμένων μεραρχιών και του 8ου Αεροπορικού Σώματος, που είχαν εμπλακεί στην Ελλάδα. Το πραξικόπημα της Γιουγκοσλαβίας, ναι μεν ενέπλεξε μεγαλύτερες γερμανικές δυνάμεις στη βαλκανική εκστρατεία αλλ' οι δυνάμεις αυτές (2α Στρατιά του στρατηγού Βάιχς κ.λπ.) γρήγορα μεταφέρθηκαν προς Ανατολάς και ήταν εκεί πριν από τις 15/5.
    3. Η τρίτη άποψη υποστηρίζει ότι η αιτία καθυστερήσεως του Μπαρμπαρόσα ήταν η ανάγκη να εκκαθαρισθεί ο ελληνικός ηπειρωτικός και νησιωτικός χώρος από τη βρετανική παρουσία. Η άποψη αυτή, είναι η, κατά τη γνώμη μας, ορθότερη, για τους εξής λόγους:

Η αντίσταση της Κρήτης
    α) Με την τεχνολογία των αεροπλάνων της εποχής, η Κρήτη ήταν το απώτατο σημείο, από όπου εξορμώντας τα βρετανικά αεροπλάνα, μπορούσαν να βομβαρδίσουν τις πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας. Συνεπώς, η κατάληψη του νησιού αποτελούσε προϋπόθεση για την εξαπόλυση του Μπαρμπαρόσα. Εξάλλου, όπως είπε ο στρατηγός Στουντέντ επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων στην εκστρατεία της Κρήτης: "Το πρόβλημα του ανεφοδιασμού και των επικοινωνιών ερχόταν πρώτο για τον Χίτλερ και κυβερνούσε όλες τις σκέψεις του." Χαρακτηριστικό, στο σημείο αυτό, είναι και το αναφερόμενο, επίσης από τον Στουντέντ, ότι "η 22α Αερομεταφερόμενη Μεραρχία, που είχε την πείρα της εκστρατείας στην Ολλανδία, είχε αποσταλεί στο Πλοέστι για να προστατεύσει τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές, γιατί ο φύρερ φοβόταν δολιοφθορές εκεί. Ο κίνδυνος αυτός τον απασχολούσε τόσο πολύ, ώστε αρνήθηκε να διαθέσει τη μεραρχία για την εκστρατεία της Κρήτης". Από όλα αυτά προκύπτει το σημαντικό συμπέρασμα, ότι ο Χίτλερ ουδέποτε θα τολμούσε την επίθεση κατά της Ρωσίας, αν δεν είχε εξασφαλισμένα τα πετρέλαια της Ρουμανίας. Γι' αυτό αναγκάστηκε να περιμένει, έως ότου καταληφθεί η Κρήτη.

Καθηλώθηκαν άρματα και αεροπλάνα
    β) Ο γερμανικός στρατός διέθετε, την άνοιξη του 1941, 19 τεθωρακισμένες μεραρχίες. Από αυτές, έξι, δηλαδή το 1/3 περίπου, χρησιμοποιήθηκαν κατά της Ελλάδος. Σε αριθμούς, στη βαλκανική εκστρατεία χρησιμοποιήθηκαν 1.200 άρματα, δηλ. το 37,5% των 3.200 αρμάτων, που παρατάχθηκαν στις 22/6/41 κατά της Σοβ. Ενώσεως. Συνεπώς, τα τεθωρακισμένα που απασχολήθηκαν στο σχέδιο Μαρίτα αποτελούσαν μεγάλο μέρος των συνολικών τεθωρακισμένων δυνάμεων του γερμανικού στρατού και χωρίς αυτά δεν μπορούσε να εκτελεστεί το σχέδιο Μπαρμπαρόσα. Ο στρατάρχης φον Κλάιστ, που διοικούσε μεγάλο μέρος των τεθωρακισμένων στη βαλκανική εκστρατεία, είπε μετά τον πόλεμο: "Είναι αλήθεια ότι οι δυνάμεις που χρησιμοποιήθηκαν στα Βαλκάνια δεν ήταν μεγάλες, συγκρινόμενες με τη συνολική μας δύναμη, αλλά η αναλογία των χρησιμοποιηθέντων εκεί αρμάτων υπήρξε μεγάλη. Ο όγκος των αρμάτων, που ετέθησαν υπό τις διαταγές μου για την επίθεση εναντίον του ρωσικού μετώπου στη νότια Πολωνία, είχαν λάβει μέρος στην επίθεση των Βαλκανίων και είχαν ανάγκη επισκευής των μηχανών, ενώ τα πληρώματα είχαν ανάγκη αναπαύσεως. Μέγας αριθμός από τα άρματα αυτά είχε
κινηθεί μέχρι της Πελοποννήσου και αναγκάστηκαν να επανέλθουν από την ίδια οδό". Τα (δια είχε δηλώσει στον Λίντελ Χαρτ και ο στρατάρχης Φον Ρούντστετ.
    Είναι αδύνατο ν' αναφέρω εδώ την απειρία των επισήμων στοιχείων, δηλώσεων, βιβλιογραφίας, άρθρων κ.λπ., που αποδεικνύουν κατά τρόπο αναμφισβήτητο, ότι χωρίς την επάνοδο από την Ελλάδα των τεθωρακισμένων μεραρχιών της Βέρμαχτ -από τις οποίες δύο, η 2α και η 5η, έφθασαν ως το Ακρωτήριο Ματαπά (Ταίναρο), στο νότιο άκρο της Πελοποννήσου- η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα δεν μπορούσε να αρχίσει. Αλλ' είναι φανερό, ότι όλα τα ιστορικά στοιχεία συγκλίνουν προς αυτό το συμπέρασμα.
    γ) Εκείνο, όμως, που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον -και στο οποίο δεν έχει ίσως αποδοθεί η προσήκουσα σημασία- είναι ότι στη μάχη της Ελλάδας, και ιδίως της Κρήτης, έλαβε μέρος το VIII Αεροπορικό Σώμα της Λουφτβάφε, υπό τον στρατηγό της Αεροπορίας Βόλφραμ φον Ριχτχόφεν. Το Σώμα αυτό ήταν ζωτικής σημασίας για τον Μπαρμπαρόσα, γιατί το σχέδιο Επιχειρήσεων το είχε τάξει στην Ομάδα Στρατιωτών του Κέντρου και δη στον Δεύτερο Αεροπορικό Στόλο. Η κατάληψη της Κρήτης κατέστησε δυνατή τη μεταφορά του VIII Αεροπορικού Σώματος στο Σουβάλκι της Πολωνίας μόλις από τις 7 έως τις 20 Ιουνίου και έτσι κατορθώθηκε να παραμείνει τουλάχιστον αμετάβλητη η έναρξη του Μπαρμπαρόσα την 22/6.

Το 35% της αεροπορίας
    Γιατί ήταν τόση η σημασία του VIII Αεροπορικού Σώματος; Διότι στις 22/6/41 η Λουφτβάφε παρέταξε συνολικά 1.945 βομβαρδιστικά, καταδιωκτικά και αναγνωριστικά αεροπλάνα στο Ανατολικό Μέτωπο. Και το VIII Αεροπορικό Σώμα διέθετε: 280 JU88, ΗΕΙΙΙ, Dο 17 (βομβαρδιστικά), 150 JU87 (Στούκας), 100 ΜΕ-109 (καταδιωκτικά), 100 ΜΕ-110 (μαχητικά) και 50 αναγνωριστικά. Αντιπροσώπευε, δηλαδή, το 35% του συνόλου της αεροπορικής δυνάμεως του Μπαρμπαρόσα, και, μάλιστα, είχε την ευθύνη του κρισιμότερου τομέως, του κεντρικού, εκεί όπου εκδηλώθηκε η κύρια επιθετική προσπάθεια των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων. Μια τέτοια δύναμη δεν μπορούσε να λείπει από την έναρξη της επιθέσεως. Και η εμπλοκή της στην Κρήτη, μοιραία καθυστέρησε τον Μπαρμπαρόσα.
    Το συμπέρασμα από όλα αυτά είναι ότι το κύριο, αν μη το αποκλειστικό, αίτιο της καθυστερήσεως του Μπαρμπαρόσα, που αποδείχθηκε το μοιραίο γεγονός, που έστρεψε τις τύχες του πολέμου εναντίον του Χίτλερ και οδήγησε στην τελική του ήττα, υπήρξε η αντίσταση της Ελλάδος, πρώτα κατά της ιταλικής και κατόπιν κατά της γερμανικής εισβολής. Η αντίσταση αυτή προβλήθηκε, παρά την έλλειψη αεροπορικής υποστηρίξεως, τεθωρακισμένων δυνάμεων και άλλων μέσων της τότε πολεμικής τεχνολογίας. Στηρίχθηκε, κυρίως, στο απίστευτο θάρρος, στον χωρίς προηγούμενο ηρωισμό του Έλληνα στρατιώτη. Ηρωισμό, τον οποίο πρώτος εγκωμίασε ο άνθρωπος που περισσότερο από κάθε άλλον, ήταν αρμόδιος να τον κρίνει: Ο Αδόλφος Χίτλερ, στον λόγο του της 4ης Μαΐου 1941, επί τη λήξει της επιχειρήσεως Μαρίτα, είπε προς το Ράιχσταγκ:
    "Για τον Γερμανό στρατιώτη τίποτε δεν είναι αδύνατο... Η ιστορική δικαιοσύνη, όμως, με υποχρεώνει να διαπιστώσω ότι από τους αντιπάλους που έλαβαν τα όπλα εναντίον μας, ιδιαίτερα ο Έλλην στρατιώτης πολέμησε, επίσης με υψίστη περιφρόνηση προς τον θάνατο. Συνθηκολόγησε μόνο όταν η περαιτέρω αντίσταση ήταν αδύνατη και, επομένως, μάταιη".

Πώς η "Μαρίτα" έπληξε τον "Μπαρμπαρόσα"

    Η ολέθρια απόφαση του Χίτλερ να επεκτείνει την γερμανική εισβολή και στην Νότιο Ελλάδα, παγίδευσε την Δωδεκάτη Στρατιά και εξασθένησε την επίθεση κατά της Μόσχας.

    Έχουν πολλά γραφεί για το πώς η εμπλοκή του Άξονος στην Ελλάδα κατά τα έτη 1940-41 οδήγησε στην αναβολή της ενάρξεως της εκστρατείας κατά της Σοβιετικής Ενώσεως, της περίφημης επιχειρήσεως Μπαρμπαρόσα, η οποία μετατέθηκε από τις 15 Μαΐου 1941 στις 22 Ιουνίου 1941, με αποτέλεσμα ο δριμύτατος ρωσικός χειμώνας να πιάσει τα γερμανικά στρατεύματα μπροστά στη Μόσχα - και να σωθεί η Ρωσία.
    Πρώτος που αναγνώρισε την αλήθεια αυτή υπήρξε ο ίδιος ο Αδόλφος Χίτλερ, που διεκήρυξε τόσον δημοσία (με τη διαθήκη του και αλλού) όσο και σε ιδιωτικές συζητήσεις του (με τη Λένι Ρίφενσταλ κ.λπ.) ότι το εγκληματικό λάθος του Μουσολίνι να επιτεθεί κατά της Ελλάδος υπήρξε η βασική αιτία για την οποία η Γερμανία έχασε τον πόλεμο. Την άποψη αυτή ακολουθεί και η μεγάλη πλειοψηφία των ασχοληθέντων με το ζήτημα αυτό, με επικεφαλής Γερμανούς στρατηγούς του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τους εγκυρότερους, δηλαδή, στρατιωτικούς ειδικούς.
    Υπάρχει, όμως, και η αντίθετη άποψη (Χάιντς Ρίχτερ κ.λπ.), που κυρίως βασίζεται στη γνώμη του έγκυρου ιστορικού Μάρτιν Βαν Κρέβελντ και ιδίως στο σημαντικό έργο του: Η στρατηγική του Χίτλερ 1940-1941. Το βαλκανικό κλειδί. Ο Βαν Κρέβελντ θεωρεί ότι κυριότερος λόγος της καθυστερήσεως της εκστρατείας κατά της Ρωσίας ήταν οι ελλείψεις στον εφοδιασμό του γερμανικού στρατού. Όσον αφορά στη βαλκανική εκστρατεία του Χίτλερ, ασχολείται μόνο με το κατά πόσον η απόβαση των βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα επέφερε καθυστέρηση της ρωσικής εκστρατείας και εκφέρει τη γνώμη ότι η απάντηση είναι και ναι και όχι: "ναι", γιατί, με το να προκαλέσει τη λήψη μέτρων από τον Χίτλερ διέλυσε τον συντονισμό μεταξύ της Μαρίτας και του Μπαρμπαρόσα και έκανε αμφίβολη την έγκαιρη έναρξη του τελευταίου. "Όχι", γιατί πρακτικά δεν συνεισέφερε τίποτε στη χρονική επιμήκυνση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
    Βλέπει κανείς αμέσως πόσο η άποψη αυτή είναι εσφαλμένη γιατί δεν αντιμετωπίζει το αληθινό πρόβλημα: Το ζήτημα δεν είναι αν η απόβαση των βρετανικών στρατευμάτων ή ακόμη και το γιουγκοσλαβικό πραξικόπημα επέφερε την καθυστέρηση της επιχειρήσεως Μπαρμπαρόσα αλλά εάν ολόκληρη η εμπλοκή του Άξονος στην Ελλάδα, που άρχισε στις 28 Οκτωβρίου 1940, με την επίθεση του Μουσολίνι, και τελείωσε την 1η Ιουνίου 1941, με την κατάληψη της Κρήτης, έφερε το αποτέλεσμα αυτό. Και η σωστή τοποθέτηση του προβλήματος σε αυτή τη βάση, οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι η εμπλοκή αυτή του Άξονος υπήρξε μοιραία για την έκβαση της εκστρατείας κατά της Σοβιετικής Ενώσεως (όπως αναλύω και στο άρθρο μου "Η καθυστέρηση της "Μαρίτας" καθήλωσε τον "Μπαρμπαρόσα"" στην Ιστορία, τ. 371, Μάιος 1999, σελ. 68 επ.).
    Και υπήρξε μοιραία η εμπλοκή αυτή του Άξονος, όχι μόνο για τη χρονική επίπτωση της Μαρίτας στον Μπαρμπαρόσα, αλλά για έναν πολύ σοβαρότερο λόγο, στον οποίο δεν έχει δοθεί η προσοχή που του αρμόζει: Εξαιτίας της Μαρίτας ο Χίτλερ αναγκάστηκε να μεταβάλει το σχέδιο της εκστρατείας εναντίον της Σοβιετικής Ενώσεως και η μεταβολή αυτή ανέτρεψε την πορεία της εκστρατείας, όπως επεσήμαναν οι εγκυρότεροι αναλυτές (αλλά και πρωταγωνιστές) της, δηλαδή οι στρατηγοί Φραντς Χάλντερ, Αρχηγός του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου Στρατού από τον Αύγουστο του 1938 ως τις 24 Σεπτεμβρίου 1942, οπότε αποστρατεύθηκε, και Χάιντς Γκουντέριαν, ο ιδιοφυής θεμελιωτής του κεραυνοβόλου πολέμου, ο παγκοσμίως αναγνωρισμένος ως ο μεγαλύτερος ειδικός του πολέμου των αρμάτων μάχης στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Δεκέμβριος 1940: Επιχείρηση "Μαρίτα"
    Αλλ' ας παρακολουθήσουμε τα πράγματα από την αρχή: Η Οδηγία του Φύρερ αρθ. 20 της 13-12-1940 υπό τον τίτλο Επιχείρηση Μαρίτα προέβλεπε τα εξής: "Ο πρώτος σκοπός της επιχειρήσεως είναι η κατάληψη της ακτής του Αιγαίου και της κοιλάδας της Θεσσαλονίκης. Είναι δυνατόν να καταστεί απαραίτητο να συνεχίσουμε την επίθεση μέσω της Λαρίσης και του Ισθμού της Κορίνθου". Εν τούτοις, όπως δέχεται και ο Βαν Κρέβελντ, που μελέτησε λεπτομερώς το θέμα, όλες οι προετοιμασίες ως την απόβαση βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα (που άρχισε στις 7 Μαρτίου 1941, αφού οι Γερμανοί από τις 2 Μαρτίου είχαν αρχίσει να εισέρχονται στη Βουλγαρία με προφανή σκοπό την επίθεση κατά της Ελλάδος) είχαν γίνει με την παραδοχή ότι αυτή η επέκταση της επιχειρήσεως πέραν της ακτής του Αιγαίου στη Βόρειο Ελλάδα και της κοιλάδας της θεσσαλονίκης δεν επρόκειτο να χρειαστεί. Άλλωστε, και η προηγουμένη Οδηγία του Φύρερ αριθ. 18/12-11-1940, προκαταρκτική της Μαρίτας, ανέφερε: "Ο αρχιστράτηγος θα προετοιμασθεί, αν καταστεί αναγκαίο, να καταλάβει από τη Βουλγαρία την ελληνική ηπειρωτική χώρα βορείως του Αιγαίου Πελάγους. Αυτό θα επιτρέψει στη Γερμανική Πολεμική Αεροπορία να επιτίθεται κατά στόχων στην Ανατολική Μεσόγειο και ιδίως κατά εκείνων των αγγλικών αεροπορικών βάσεων, που απειλούν τις ρουμανικές πετρελαιοπηγές". Έτσι το σχέδιο του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, που υπεβλήθη στον Χίτλερ στις 14 Φεβρουαρίου 1941, παραχωρούσε μόνο μια εβδομάδα για ολόκληρη την επιχείρηση! Ακόμη δε και στις 8 Μαρτίου δεν ήταν σαφές επί πόσον χρόνο θα παρετείνετο η κατοχή των καταλαμβανόμενων εδαφών. Μόλις, όμως, άρχισαν οι βρετανικές αποβάσεις στην Ελλάδα, το ερώτημα κατέστη ακόμη πιο επείγον και στις 17 Μαρτίου απαντήθηκε με δραστικό τρόπο από τον Χίτλερ: Η επιχείρηση έπρεπε να συνεχιστεί μέχρις ότου οι Βρετανοί εκδιωχθούν από ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα, περιλαμβανομένης της Πελοποννήσου.
    Η απόφαση αυτή του Χίτλερ είχε καταστρεπτικές συνέπειες στον συντονισμό μεταξύ Μαρίτας και Μπαρμπαρόσα. Οι διάφορες αναβολές στην έναρξη της Μαρίτας, που είχαν προηγηθεί, όπως και η συνεχής αύξηση των εμπλεκομένων σ' αυτήν στρατευμάτων, από 10 μεραρχίες στην αρχή, σε 24 μεραρχίες κατόπιν, είχαν προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στο ΟΚW (Γερμανικό Γενικό Επιτελείο Στρατού) κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Και η απόφαση του Χίτλερ ανέτρεψε τελείως τα χρονοδιαγράμματα αναφορικά με τη σχέση των δύο εκστρατειών. Η διάρκεια της Μαρίτας, δηλαδή τόσον της επιχειρήσεως αυτής καθ' εαυτήν, όσον και του χρόνου, που απαιτείτο για να επανέλθουν τα στρατεύματα στις προς Βορράν βάσεις των, επιμηκύνθηκε σημαντικά. Και ως αποτέλεσμα της επιμηκύνσεως αυτής, ο αρχηγός του επιτελείου της Δωδεκάτης Στρατιάς, στην οποία είχε ανατεθεί η εκτέλεση της επιχειρήσεως Μαρίτα, ανεκοίνωσε στο ΟΚW ότι αυτό δεν θα μπορούσε πλέον να υπολογίζει, στις μονάδες της Στρατιάς για τον Μπαρμπαρόσα. Ο Χάλντερ, αρχηγός του ΟΚW, εξέφρασε τότε την ελπίδα ότι θα ήταν ακόμη δυνατόν να μεταφερθούν οι "ταχείες" -δηλαδή οι τεθωρακισμένες και οι μηχανοκίνητες- μεραρχίες της Δωδεκάτης Στρατιάς εγκαίρως, ώστε να μετάσχουν στην επίθεση της Ομάδος Στρατιών του Νότου, που προεβλέπετο να επιτεθεί, υπό τον στρατάρχη Φον Ρούντστετ κατά της Ουκρανίας, κατά το σχέδιο του Μπαρμπαρόσα. Παραδέχθηκε, όμως, ο Χάλντερ, ότι οι μεραρχίες πεζικού, που θα απαιτούνταν για τα καθήκοντα κατοχής στην επεκταθείσα υπό κατάληψη περιοχή της Ελλάδος, δεν θα ήταν διαθέσιμες για την επίθεση κατά της Ουκρανίας.

Η 12η Στρατιά παγιδεύεται
    Η διαπίστωση αυτή οδήγησε σε μεγάλες μεταβολές στο σχέδιο για τον ίδιο τον Μπαρμπαρόσα. Βάσει της αρχικής διαταγής αναπτύξεως, η Δωδεκάτη Στρατιά, μετά την εκτέλεση της αποστολής της στην Ελλάδα, θα έπρεπε να επιστρέψει στη Ρουμανία και να σχηματίσει τη νότια αιχμή της Ομάδος Στρατιών του Νότου. Η αποστολή της συνίστατο στο να προελάσει μέσα στη Ρωσία από τη Βλαχία και σε σύμπραξη με τη βόρεια αιχμή που σχημάτιζαν η Έκτη και η Εβδόμη Στρατιές, να κυκλώσει τις ρωσικές δυνάμεις στην Ουκρανία, προτού αυτές μπορέσουν να διαφύγουν μέσω Ντον. Τώρα, εντούτοις, ο Χίτλερ έκρινε ότι ο Προύθος σχημάτιζε σοβαρό εμπόδιο μπροστά στη Δωδεκάτη Στρατιά, η οποία θα μπορούσε να υπολογίζει μόνο σε μέρος των δυνάμεων, που είχαν διατεθεί σ' αυτήν στο αρχικό σχέδιο της εκστρατείας. Επομένως, αποφάσισε να καταργήσει τελείως τη νότια αιχμή της Ομάδος Στρατιών Νότου, να αποσπάσει το Τεθωρακισμένο Συγκρότημα Κλάιστ, που αρχικά προεβλέπετο να αποτελέσει τη γροθιά για την προώθηση της Δωδεκάτης Στρατιάς, και να το αναπτύξει βορείως των Καρπαθίων. Μόνο σχετικά αδύνατες δυνάμεις, αρκετές για να προστατεύσουν τις πετρελαιοπηγές κατά σοβιετικών εκπλήξεων, αποφασίσθηκε να μείνουν στη Ρουμανία υπό την Ενδεκάτη Στρατιά, ενώ η Δωδεκάτη Στρατιά αποφασίσθηκε να μείνει στην Ελλάδα, για να εκπληρώσει καθήκοντα κατοχής. Η όλη αλλαγή οδήγησε σε σοβαρή μείωση της επιθετικής δυνάμεως της Ομάδος Στρατών Νότου, η οποία θα διέθετε πλέον έξι λιγότερες μεραρχίες πεζικού για να επιτεθεί. Αυτό επρόκειτο, τελικώς, να έχει πολύ μεγάλες συνέπειες.
    Οι συνέπειες αυτές ήταν οι εξής: Η εξασθένηση της Ομάδος Στρατιών Νότου και η μεταβολή στη διάταξη της, που υπήρξε αποτέλεσμα της επιχειρήσεως Μαρίτα, υποχρέωσαν τον διοικητή της στρατάρχη Φον Ρούντστετ να επιτεθεί κατά μέτωπον και όχι να εφαρμόσει τη λαβίδα, που είχε αρχικώς σχεδιασθεί και της οποίας τη νότια αιχμή θα αποτελούσε η 12η Στρατιά. Επί πλέον, λόγω μειωμένης δυνάμεως, η Ομάς Στρατιών Νότου έμεινε πίσω στην προέλαση εν σχέσει με τις δύο άλλες Ομάδες Στρατιών, Κέντρου και Βορρά. Αποτέλεσμα αυτού υπήρξε ιστορική απόφαση του Χίτλερ: Στις 23 Αυγούστου 1941, δυσαρεστημένος από την καθυστέρηση της Ομάδος Στρατιών Νότου, διέταξε το Τεθωρακισμένο Συγκρότημα του στρατηγού Χάιντς Γκουντέριαν, αποτελούμενο βασικά από τα τεθωρακισμένα σώματα XXIV και XLVII, το οποίο ανήκε στην Ομάδα Στρατιών Κέντρου, υπό τον στρατάρχη Φον Μποκ, να εγκαταλείψει την προώθηση εναντίον της Μόσχας και να στραφεί προς τα νοτιοδυτικά, για να βοηθήσει την προσπάθεια της Ομάδος Στρατιών Νότου για την κατάληψη του Κιέβου και τη συντριβή των εκεί σοβιετικών δυνάμεων. Έτσι, οι δυνάμεις που αποτελούσαν την αιχμή του δόρατος του γερμανικού στρατού για την κατάληψη της Μόσχας άλλαξαν προορισμό, με αποτέλεσμα η επίθεση κατά της σοβιετικής πρωτευούσης να χάσει την ορμή της και, όταν αργότερα επανελήφθη, να είναι πλέον αργά και ο μεγάλος αυτός στόχος να μην επιτευχθεί ποτέ.

Η οργή του Χάλντερ
    Η απόφαση που έλαβε ο Χίτλερ την 23η Αυγούστου 1941, μια απόφαση, που ήταν κατ' ευθείαν αποτέλεσμα της επιχειρήσεως Μαρίτα, άλλαξε κυριολεκτικά την πορεία της εκστρατείας του Χίτλερ στο Ανατολικό Μέτωπο. Οδήγησε στη σωτηρία της Μόσχας και έπληξε βαρύτατα τον γερμανικό στρατό, που έμεινε στη ρωσική ύπαιθρο τον επόμενο χειμώνα με θερμοκρασίες 30 και πλέον βαθμών Κελσίου υπό το μηδέν. Η ανάγκη να ληφθεί μια τέτοια απόφαση υπήρχε πράγματι γιατί η κατάληψη της Ουκρανίας ήταν απαραίτητη στη γερμανική προσπάθεια, τόσο για την παραγωγή σιτηρών και πρώτων υλών, όσο και λόγω της ανάγκης εξουδετερώσεως της Κριμαίας, που αποτελούσε, όπως έλεγε ο Χίτλερ, "ένα αεροπλανοφόρο για τον βομβαρδισμό των ρουμανικών πετρελαιοπηγών", αλλά και γιατί η Ουκρανία αποτελούσε την πύλη προς τις πετρελαιοφόρες περιοχές του Καυκάσου. Αλλά η ανάγκη αυτή θα είχε καλυφθεί αν η 12η Στρατιά είχε μπορέσει να αποτελέσει τη νότια αιχμή για την κύκλωση των σοβιετικών δυνάμεων στην Ουκρανία. Η μειωμένη ισχύς της Ομάδος Στρατιών Νότου, που επέβαλε την αλλαγή του σχεδίου επιθέσεως της (κατά μέτωπον και όχι κυκλωτικά), οδήγησε στην ανάγκη αποσπάσεως των δυνάμεων του Γκουντέριαν από το μέτωπο της Ομάδος Στρατιών Κέντρου και διαθέσεως των στη μάχη του Κιέβου και, πρακτικά, στην απώλεια του μεγάλου στόχου της καταλήψεως της Μόσχας.
    Όταν ο Γκουντέριαν, που είχε κληθεί στις 23 Αυγούστου 1941 στο Αρχηγείο του Φύρερ, ανήγγειλε την απόφαση του τελευταίου στον Χάλντερ, το επόμενο πρωί, ο τελευταίος αυτός έπαθε, όπως αφηγείται ο Γκουντέριαν στα απομνημονεύματα του, νευρικό κλονισμό και άρχισε να κατηγορεί και να βρίζει θεούς και δαίμονες. Όπως δε αναφέρει ο Χάλντερ στο Ημερολόγιο του, επρότεινε στον αρχιστράτηγο Μπράουχιτς να παραιτηθούν και οι δύο εις ένδειξιν διαμαρτυρίας για την επέμβαση του Χίτλερ, που ανέτρεψε όλη την προσπάθεια της προς Ανατολάς εκστρατείας, εγκαταλείποντας τον κύριο στόχο, την έγκαιρη κατάληψη της Μόσχας. Αλλά και ο Γκουντέριαν την ίδια γνώμη είχε, ότι, δηλαδή, η στροφή αυτή προς τα νοτιοδυτικά, προς το Κίεβο αντί της Μόσχας, ήταν καταστρεπτική για την εκστρατεία. Εν τούτοις, δεν μπορούσε παρά να υπακούσει στη ρητή διαταγή του Φύρερ.
    Το ιστορικό, όμως, γεγονός παραμένει: Η αλλαγή του σχεδίου του Μπαρμπαρόσα λόγω της επιχειρήσεως Μαρίτα, υπήρξε η αιτία της αποτυχίας στην προσπάθεια καταλήψεως της Μόσχας και, τελικά, της αποτυχίας όλης της προς ανατολάς εκστρατείας.


Ἡ Ἑλλὰς τοῦ ΟΧΙ
Σελίδες Πατριδογνωσίας

Φειδίας Ν. Μπουρλᾶς
Ἀθῆναι, 8 Ὀκτωβρίου 2011

Φειδίας Μπουρλᾶς, Φειδίας Μπουρλάς, Pheidias Bourlas, Phidias Bourlas